Rominagrobis w komentarzu do „Nieomylnego zakazu antykoncepcji?” pytała o namiary na wypowiedzi kard. Ratzingera na temat antykoncepcji. Oto te, które udało mi się odnaleźć:

1. Fragment słynnej rozmowy kard. Ratzingera i kard. Königa publikowanej w prasie austriackiej a przedrukowanej w „Tygodniku Powszechnym” bodajże w latach 80. (sprawdzę to). Cytuję za Mateolą z forum Naturalnemetody:

RATZINGER: W historii nauczania Kościoła miały miejsce — co trzeba powiedzieć — decyzje, które wydawano w majestacie autorytetu Kościoła, ale zarazem przy nadużyciu tego autorytetu. (…) Regułą postępowania w przyszłości musi być dla Kościoła dokładne ostrożne wyważenie, jak daleko można się posunąć, nie tracąc z oczu rozmaitych pewników. (…)
KÖNIG: Ale to, co powiedziałeś o ostrożności jako regule w postępowaniu Kościoła, powinno odnosić się także do tematu regulacji urodzin. W tej sprawie wmanewrowano się przecież w ślepy zaułek, głównie z powodu rozróżnienia, kwestionowanego także przez medycynę, na metody „sztuczne” i „naturalne”; tak jakby również pod względem moralnym wszystko sprowadzało się do spłatania figla naturze! W dzisiejszym świecie, w którym rozpowszechniają się takie zjawiska jak seksizm (oznaczający dominację jednej, silniejszej płci męskiej nad drugą) i promiskuityzm (styl częstej zmiany partnera bez uczuciowego związku), nauczanie Kościoła powinno wziąć za cel humanizację w małżeństwie i rodzinie.
RATZINGER: Argumentacja Kościoła w tej kwestii była na pewno dotąd zbyt często abstrakcyjna, wywodziła się z założeń filozoficznych, metafizyki i sens nauczania pozostawał dla wielu niezrozumiały. Co innego rozumie pod pojęciem „natura” lekarz, co innego metafizyk, a jeszcze inne znaczenie ma to słowo w języku codziennym. (…)
KÖNIG: Powstaje wrażenie, jakby katolicka teologia moralna obracała się wyłącznie wokół tych tematów, do tego jeszcze z owym irytującym rozróżnieniem na „sztuczne” i „naturalne” metody zapobiegania ciąży. Bardzo wielu ludzi nabiera przy tym przekonania, że regulacja urodzin graniczy z aborcją. W ten sposób ryzykuje się utratę wiarygodności w tym, co z moralnego punktu widzenia najistotniejsze.
RATZINGER: Terminologia „sztuczne — naturalne” wywołuje niewątpliwie nieporozumienia i kieruje cały problem na niewłaściwie tory.

2. W 1999 r. na zaproszenie Znaku do Krakowa przyjechał Ratzinger. Znak zorganizował wtedy z nim (19 kwietnia) w dominikańskim klasztorze dysputę na wzór scholastycznych dyskusji studentów z profesorem teologii. Ratzinger siedział na środku kapitularza a po obu bokach miał po trzech pytających: Elżbietę Adamiak, ks. Tomasza Węcławskiego, Karola Tarnowskiego, o. Grzegorza Chrzanowskiego, Jarosława Gowina oraz Janusza Poniewierskiego. Ten ostatni zapytał o antykoncepcję. Dysputa została opublikowana w 534 numerze miesięcznika Znak (11/1999):

JANUSZ PONIEWIERSKI: Ów niezmienny rdzeń [chodzi o niezmienne prawdy w nauczaniu], o których mówimy, to, oczywiście, nie tylko Credo, ale także np. chrześcijańska wizja człowieka. Oprócz niego są elementy mniej istotne, które mogą podlegać dyskusji i zmianie. Czym w tym kontekście jest stosunek Kościoła do antykoncepcji?

KARD. RATZINGER: To bardzo trudne pytanie. Nie wchodźmy w złożone problemy kazuistyki. Spróbuję tylko pokazać istotę rzeczy. Wprowadzenie pigułki antykoncepcyjnej w osławionym 1968 roku dało początek rewolucji seksualnej, która przeobraziła nasze społeczeństwo. Najistotniejsze było to, że oddzielono, jako dwa całkowicie odrębne elementy, płodność i seksualność. Zna Pan może książkę Aldousa Huxleya „Nowy wspaniały świat”? W tej futurologicznej powieści autor opisuje nowy świat, w którym ludzkość pragnie posiadać dzieci, ale uważa, że jest to sprawa tak racjonalna, że nie należy realizować jej na sposób biologiczny, lecz tylko rozumowy. W ten sposób seksualność traci swoją humanistyczną głębię, a człowiek zaczyna być wytwarzany w laboratoriach. Dochodzi się, jak mówi autor, do schizofrenii, do głębokiego podziału człowieka. Obecnie obserwujemy podobne tendencje. Chcemy „produkować” człowieka przy pomocy racjonalnych i klinicznych struktur medycyny. Człowiek będzie wytwarzany, planowany jak rzecz, a seksualność nie będzie już miała wartości moralnej, ludzkiej, personalistycznej, ale stanie się biologiczną funkcją naszej egzystencji. To rozszczepienie człowieka nie jest pomyślane w celu podwyższenia jakości jego życia, lecz powoduje degradację jedności ciała i ducha tego niepowtarzalnego stworzenia, jakim jest człowiek. Papież walczy tu o jedność egzystencji ludzkiej, o humanizację i personalizm seksualności, o uznanie cielesności naszego istnienia. Nie powinniśmy gubić się w kazuistyce, lecz powinniśmy uznać tę głęboką opcję antropologiczną Papieża.

3. W wywiadzie-rzece „Sól ziemi” (Znak 2005) Peter Seewald pyta także o antykoncepcję. O ile sobie przypominam Ratzinger coś ogólnie mówi o jej szkodliwości. Ale przyciśnięty do muru konkretnym przypadkiem natychmiast ucina rozmowę odesłaniem… do spowiednika. A przecież spowiednik nie ma prawa decydować za małżonków! Niestety, gdzieś mi się ta książka zawieruszyła, dlatego cytuję za artykułem „Prezerwatywa i śmierć” Artura Domosławskiego publikowanym w GW (19-20.02.2005):

Pytany przez Petera Seewalda w wywiadzie-rzece „Sól ziemi”, czy małżeństwu, które ma kilkoro dzieci, a – w domyśle – stosuje również antykoncepcję, „można zarzucić brak pozytywnej postawy wobec prokreacji”, Ratzinger odpowiada: „Nie, z pewnością nie. I nic takiego nie powinno mieć miejsca. (…) Powiedziałbym, że są to kwestie, które powinno się omawiać z kierownikiem duchowym, z kapłanem – kwestie, których nie można ujmować abstrakcyjnie”.

4. I ostatnia wypowiedź: dla „La Repubblica” przedrukowana przez „Tygodnik Powszechny”:  

LA REPUBBLICA: Wielki splot problemów między Kościołem a światem stanowi etyka seksualna. Encyklika „Humanae vitae” otworzyła przepaść pomiędzy magisterium a zachowaniem wiernych. Czy nie czas na nowo przemyśleć jej treść?

 RATZINGER: Jest dla mnie rzeczą oczywistą, że musimy kontynuować naszą refleksję. Już w pierwszych latach pontyfikatu Jan Paweł II ukazał nowe podejście do problemu: podejście antropologiczne, personalistyczne, rozwijając wizję bardzo różnych relacji między Ja i Ty mężczyzny i kobiety. Jest prawdą, że pigułka antykoncepcyjna otworzyła drogę rewolucji antropologicznej na ogromną skalę: okazała się nie tylko, jak na początku można było sądzić, środkiem pomocy w trudnych sytuacjach, ale zmieniła całą wizję seksualności, ciała, samego człowieka. Seksualność została odłączona od płodności i tak dokonała się głęboka przemiana rozumienia pojęcia ludzkiego życia. Akt seksualny stracił intencjonalność i celowość, które wcześniej były dlań oczywiste i decydujące. Teraz wszystkie rodzaje seksualności mają równą wartość. Z tej rewolucji wywodzi się przede wszystkim zrównanie homoseksualizmu i heteroseksualizmu. Dlatego mówię, że Paweł VI wskazał na problem największej wagi.

Zwróćcie uwagę: „to bardzo trudne pytanie”, „jest dla mnie rzeczą oczywistą, że musimy kontynuować naszą refleksję”…

PS. Znalazłem fragment z „Soli ziemi” online (choć coś w nim jest językowo pokręcone) w wypowiedzi brodacza_51 na takim forum.

Święta tuż tuż. Życzę, by mimo tego całego świątecznego zamieszania i tych czasem trudnych konwencjonalnych sytuacji, które na nas wtedy spadają, udało się Wam dotknąć i doświadczyć czegoś naprawdę świątecznego. Nie bardzo umiem napisać, jak to powinno wyglądać. Pewnie inaczej dla każdego z nas… Może przypomnijmy sobie jak patrzyliśmy na choinkę czy na szopkę oczami dziecka? (A propos naszych dyskusji, pomyślałem, że dziecko potrafi widzieć dobro bez kontrastu zła i jest intuicyjnie otwarte na bezwarunkową miłość. Może w święta powinniśmy po prostu na ułamek sekundy stać się na powrót dzieckiem?)

Na Nowy Rok z kolei życzę Wami i sobie postępów w odnajdywaniu we własnym sumieniu siły i pewności, tak by móc coraz bardziej szczęśliwie rozwiązywać różne życiowe dylematy oraz by się stopniowo uwalniać od niedojrzałej zależności od zewnętrznych autorytetów.

A prócz tego dużo miłości, satysfakcji z pracy i jak najmniej dołujących trosk o sprawy materialne. J

Paradoksalnie tak. Uzależnienie bowiem daje wgląd w wyjątkowe doświadczenie. Sam nie bardzo dawałem temu wiary. Moje intuicje jednak potwierdziła lektura wspominanej już kilkakrotnie książki Patricka Carnesa „Od nałogu do miłości”. Przy okazji mojego wpisu „Po co Maryi św. Józef?” Gościówa pytała: „Dlaczego akurat książkę o uzależnieniach seksualnych bierzesz sobie za dobry podręcznik wiedzy o ludzkiej seksualności? Dlaczego nie podręcznik seksuologii ogólnej? Dlaczego akurat sprawa uzależnienia tak cię intryguje?”. Jeszcze raz odpowiadam: chodzi mi o prawdę, czym w istocie jest seksualność, po co ostatecznie jest seks. Jak dotrzeć do tej prawdy? Są różne odpowiedzi na temat istoty seksu, ale najbardziej interesuje mnie różnica między nauczaniem Kościoła a intuicjami i doświadczeniami małżonków – to, kto ma rację. Uzależnieni poprzez doświadczenie bezsilności uzyskują wyjątkowy wgląd, czym jest chory seks. Właściwie nie mają wyjścia: muszą zdrowieć, alternatywą jest bowiem całkowita destrukcja osobowości. Z „negatywu” docierają do „pozytywu”. I to jest niezwykle interesujące. Tego „pozytywu” właśnie szukam! Carnes na stronie 365 pisze:

Erotomani, którzy nad tym pracują, odkrywają wyjątkowość swojej seksualności. Dochodzą do tak głębokiej seksualnej wiedzy na swój temat, jakiej innym ludziom nigdy nie udaje się osiągnąć. Zmuszeni przez ponoszone straty i cierpienia przyjąć i przepracować dawne wykorzystanie, późniejsze uruchamianie się oraz wszystkie kulturowe i rodzinne dysfunkcje, mogą nadać swojej seksualności głębokie znaczenie. Opowiadali nam, że wraz z zaleczaniem dawnych ran ich konstrukcja seksualna stawała się mocniejsza, a mimo to dalej tak samo wrażliwa. Słowa Jimmy’ego wyrażają odczucia wielu innych erotomanów: „Seksualność nigdy nie będzie dla mnie tym samym, czym jest dla kogoś, że tak powiem, normalnego. Zawsze będzie znaczyć więcej i zawsze będzie czymś innym. (…) Dziś w moim małżeństwie seks z żoną znaczy coś więcej niż w związkach innych ludzi. To nie jest kwestia częstotliwości czy urozmaicenia, nic podobnego. Jest w nim pełnia i myślę, że będzie już do końca”.

To zresztą ciekawy problem poznawczy: czy potrafimy dojrzeć istotę czegoś przez sam pozytywny wglądy w to coś, czy dopiero poprzez kontrast? Czy aby dogłębnie poznać, a więc także zapragnąć dobra, musimy doświadczyć zła? Te pytania mnie od jakiegoś czasu nurtują. Zacząłem podejrzewać, że głównym śladem po czymś tak enigmatycznym, jak „grzech pierworodny”, jest właśnie niezdolność widzenia dobra „samego w sobie”. Paradoksalnie zło musi istnieć, byśmy mogli mieć dostęp do dobra. Po upadku pierwszych ludzi grzech rzeczywiście jest „błogosławioną winą”. (Myślę sobie – to taka moja hipoteza teologiczna – że Ewa, a za nią Adam, utraciła bezpośredni wgląd w dobro z chwilą, gdy utraciła pierwotną łaskę, a tej pozbyła się nie dopiero po spożyciu owocu, tylko już wtedy, gdy zdecydowała się bardziej zaufać kusicielowi niż Bogu. Spożycie owocu – z drzewa poznania dobra i zła! – czyli symboliczny zły czyn, „przywróciło” Ewie wgląd w sytuację. Ale to tak na marginesie…) W takiej perspektywie doświadczający własnej bezsilności uzależniony znajduje się jakby w sytuacji par excellence ewangelicznej. Przypomina mi się jedna z najpiękniejszych scen z Ewangelii, gdy Jezus pyta kobietę cudzołożną: „Niewiasto, gdzież oni są? Nikt cię nie potępił?…”. Mam wrażenie, że w ten sposób docieramy do jakiegoś religijnego paradygmatu.

I jeszcze jeden na bieżąco wniosek z lektury Carnesa: przypomniały mi się kłopoty z seksem św. Augustyna – zarówno te sprzed, jak i po nawróceniu. Wiele wskazuje na to, że Augustyn był klasycznym przypadkiem erotomana, który uświadomił sobie własną bezsilność i rozpoczął proces zdrowienia. Problem w tym, że będąc pod przemożnym wpływem pogardzającego ciałem platonizmu, który zdominował ówczesną kulturę, Biskup z Hippony zatrzymał się wpół drogi. Odstawił nałogowe zachowania (to pierwszy krok ku zdrowiu), doświadczył błogosławionych owoców tego odstawienia i uznał, że na tym polega „zdrowie”. Innymi słowy pomylił nałogowy mechanizm nadużywania seksu z samym seksem. A przecież seksualna abstynencja jest jedynie etapem w przepracowywaniu chorych zachowań. Celem jest owa pełnia, o której mówi cytowany wyżej Jimmy. Zdrowiejący seksoholicy, a za nimi Carnes, przestrzegają, by nie mylić rzeczywistego procesu zdrowienia z seksualną anoreksją, w którą często nieostrożni erotomani wpadają, chcąc się szybko wyzwolić z nałogu. Ciekawe byłoby przyjrzeć się pod kątem współczesnej wiedzy o erotomanii początkom chrześcijaństwa i ewolucji nauczania Kościoła na temat seksu. Wygląda na to, że od początku do co najmniej Vaticanum II owo nauczanie było bardzo „anorektyczne”… Ale o tym więcej w następnym wpisie.

No, nareszcie: gorączka redakcyjna związana ze zmianą formatu „Tygodnika Powszechnego” nieco opadła – mogę wrócić na blog. J Oto zapowiadana moja prywatna – bardziej publicystyczna niż teologiczna – ocena doktrynalnej rangi nauczania Kościoła na temat antykoncepcji. W poprzednim wpisie („Po co Maryi św. Józef?”) zacytowałem dwa kanony Kodeksu Prawa Kanonicznego (750 i 752), które regulują doktrynalne rodzaje nauczania w Kościele. Możliwości jest cztery:

1. Uroczyste nauczanie „ex cathedra”. Łączy się ono ze zdefiniowanym na Soborze Watykańskim I w 1870 r. dogmatem o nieomylności papieża (sobór dał dogmatyczne potwierdzenie takiego nauczania). Papież lub sobór wraz z papieżem może uroczyście ogłosić jakąś tezę jako prawdę objawioną. Na razie od ogłoszenia dogmatu o nieomylności tylko jeden papież skorzystał z tego przywileju, a mianowicie Pius XII w 1950 r., gdy ogłosił ostatni jak dotąd (a na więcej się nie zanosi) dogmat maryjny – o Wniebowzięciu. Nie znaczy to oczywiście, że przed 1870 r. papieże nie nauczali „ex cathedra”. Nauczali, ale sam fakt tego nauczania jako nieomylnego nie był dogmatycznie sprecyzowany. Ważne, że papież, chcąc wypowiedzieć się „ex cathedra”, zobowiązany jest skonsultować się najpierw z biskupami na całym świecie oraz zasięgnąć opinii teologów. Nie może więc to być jego widzimisię.

2. Kolejne to nieomylne nauczanie „zwyczajne i powszechne”. To dziwne nauczanie, bo wiadomo, że ono jest, ale trudno wskazać precyzyjnie jego zakres. Wiadomo bowiem, że nie wszystkie prawdy, w które katolicy wierzą, zostały kiedyś zdefiniowane przez sobór czy papieża. Stąd nazwa: „zwyczajne” – w przeciwieństwie do wypowiedzi nadzwyczajnych, czyli „ex cathedra”. Podręcznikowym przykładem jest prawda o powszechnej konieczności odkupienia ludzi przez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Cechą istotną tego nauczania jest drugi przymiotnik: „powszechne” (prawda musi być nauczana w całym Kościele i „od zawsze”). Napisałem, że jest trudno wskazać jego zakres, gdyż w Kościele katolickim nikt (na szczęście!) nie odważył się sporządzić kompletnego spisu dogmatów. Teoretycznie zawsze więc istnieje możliwość teologicznego sporu czy dana prawda należy do nieomylnego nauczania „zwyczajnego i powszechnego”, czy do omylnego nauczania papieży i soborów, czyli tzw. nauczania autentycznego. I właśnie widmo takich niekończących się teologicznych sporów w ważnych kwestiach spędzało sen z powiek kard. Ratzingerowi, dlatego wraz ze współpracownikami z Kongregacji Nauki Wiary (m.in. dzisiejszym sekretarzem stanu kard. Bertone) przeforsował w 1998 r. wprowadzenie trzeciego typu prawd nieomylnych. Są to:

3. Prawdy ogłoszone przez papieża jako ostateczne. Te prawdy należą właściwie do drugiego typu nauczania (zwyczajnego i powszechnego), ale albo nie jest to dla wszystkich oczywiste, albo jest akurat taka potrzeba, by to wyraźnie podkreślić. Papież swoim autorytetem ogłasza więc, że dana prawda należy do nauczania zwyczajnego i powszechnego, zatem sama w sobie jest nieomylna. Jan Paweł II próbował coś takiego uczynić w liście „Ordinatio sacerdotalis„, ogłaszając prawdę o udzielaniu święceń kapłańskich wyłącznie mężczyznom. Chciał tym samym zakończyć dyskusję o możliwości wyświęcania kobiet. Napisałem: „próbował”, „chciał”, gdyż to się właściwie nie udało – dyskusja trwa nadal, a można by nawet powiedzieć: jest jeszcze gorętsza. To pokazuje, że pomysł kard. Ratzingera na trzeci typ prawd nieomylnych, choć trafił do Kodeksu Prawa Kanonicznego, jak na razie nie do końca zaskoczył. Dlaczego? Sądzę, że dzisiaj nie da się tak po prostu zamknąć żadnej żywej dyskusji teologicznej przy pomocy samego aktu autorytetu (nawet tak dużego jak papieża!). Dyskusję może zakończyć jedynie siła argumentów. Wtedy samoistnie wygasa.

4. Pozostał czwarty typ nauczania, czyli prawdy, które nie należą do żadnych z trzech wymienionych wyżej kategorii i mogą okazać się omylne. Nazwane zostało to nauczanie „autentycznym” – i prawdę mówiąc nie wiem, dlaczego akurat tak. Może dlatego, by podkreślić, że jest to nauczanie papieża, a nie kogoś, kto np. papieżem manipuluje?

Dlaczego uważam, że nauczanie o wewnętrznym złu antykoncepcji jest wciąż jedynie nauczaniem „autentycznym”, a więc może być omylne? Na pewno to nauczanie nie jest „ex cathedra”, gdyż każda uroczysta definicja dogmatyczna ma to do siebie, że z samej jej formy wynika jasno i bez żadnych wątpliwości, iż jest „ex cathedra”. Więc (1) odpada. Wypowiedzi o antykoncepcji mogą jedynie należeć do nieomylnego nauczania zwyczajnego i powszechnego (2), ale właśnie o to toczy się nieprzerwany spór co najmniej od czasów słynnej komisji Pawła VI. Wydawać by się mogło, że encyklika „Humanae vitae” ten spór rozstrzygnęła, zatem była to wypowiedź typu (3), choć wtedy jeszcze Kodeks takiego nauczania nie przewidywał. Dlaczego jednak kard. Ratzinger we wspomnianym już przeze mnie „Wyjaśnieniu doktrynalnym„, podając przykłady prawd typu (3), milczy o antykoncepcji? Przecież aż się prosiło dołożyć do eutanazji, nierządu i prostytucji właśnie antykoncepcję jako koronny przykład nauczania ostatecznego! A tymczasem cisza. Wiem od dominikanów, a oni od kard. Cottiera – też dominikanina (wówczas Teologa Domu Papieskiego), że Jan Paweł II nosił się z zamiarem ogłoszenia specjalnym aktem zakazu antykoncepcji jako nauczania ostatecznego. Ale mu to odradzono! Dlaczego? Mogę się jedynie domyślać. Sądzę, że zadecydował brak zgody wśród samych biskupów. Nie jest tajemnicą, że niektóre episkopaty (np. niemiecki i francuski) zdystansowały się mniej lub bardziej wyraźnie od nauczania encykliki „Humanae vitae”. Zatem nie jest spełniony wymóg powszechności i ciągłości tego nauczania. Sam kard. Ratzinger bardzo ostrożnie wypowiadał się o antykoncepcji – wielokrotnie podkreślał, że jest to trudny problem (w 1999 r. w Krakowie słyszałem to na własne uszy). Już jako papież – o ile pamiętam – jedynie raz akcydentalnie wspomniał o antykoncepcji. Czy to nie jest wymowne?

Nie spodziewałem się, że wpis o masturbacji, choć ostrożny (bo problem delikatny), wywoła aż tak gorącą, ciekawą i różnorodną dyskusję. Zastanawiam się, dlaczego? Może dlatego, że wreszcie zaczęliśmy rozmawiać o seksie? J Cieszę się z tej dyskusji, ale też coraz wyraźniej dostrzegam nowe trudności. Pisałem w kilku komentarzach, że dzięki Waszym wypowiedziom dotarłem do książki Patricka Carnesa „Od nałogu do miłości”. To pionierskie, obszerne (513 stron), kompetentne i całościowe opracowanie problemu uzależnienia od seksu. Nie ma w nim gdybania, przypuszczeń, luźnych dywagacji czy niesprawdzalnych hipotez na temat seksu – są twarde fakty (często przerażające) i współczesna wiedza ujęta całościowo: uwzględniająca nie tylko mechanizmy psychologiczne i somatyczne, ale także te najgłębsze – neurochemiczne. (Najobszerniej o tej książce jest tu.) Jak pisałem już, wydaje się, że to może być bardzo konkretny, rzetelny i nie arbitralny punkt odniesienia do dyskusji. Poza tym – płodny w nowe pytania, np. czy normalny (nie patologiczny) seks małżeński uzależnia? A jeżeli nie uzależnia, to dzięki czemu? Obiecałem, że o tym będę pisał i obietnicy dotrzymam, ale najpierw sam muszę sobie tę wiedzę jako tako poukładać i domyśleć.

Póki co, pojawił się interesujący komentarz w „starym temacie” (sumienie a Urząd Nauczycielski Kościoła) do mojego poprzedniego wpisu „Moralność na wiarę”. Aga umieściła obszerną wypowiedź osoby z forum LMM – tej samej, którą wskazałem jako przykład kogoś, kto w pełni akceptuje nauczanie Kościoła i jest szczęśliwy. Szanuję to świadectwo i cieszę się, że autorka (Milgosia) nie ma problemu z przeżywaniem npr. Zastanawiam się tylko, czy takie podejście może być uniwersalne. Jasną rzeczą jest – przynajmniej dla wierzących – że jedynie posłuszeństwo Bogu może uczynić nasze życie w pełni sensowne. Problem w tym, że autorka utożsamia posłuszeństwo Bogu z posłuszeństwem papieżowi. Pisze nawet, że takie posłuszeństwo mimo poważnych wątpliwości jest szczególnym świadectwem miłości. Daje za przykład św. Faustynę i  św. Katarzynę z Sieny. Trochę to mylące przykłady. Raz, że ich posłuszeństwo dotyczyło innych spraw niż sprawy sumienia. Dwa, że są to zakonnice, a osoby wstępujące do zakonu same dobrowolnie ograniczają możliwość stanowienia o sobie. To samoograniczenie jest większe niż osób świeckich, ale nie jest absolutne! Osoba konsekrowana oddaje się do dyspozycji wspólnoty tylko w granicach konstytucji zakonnych. Poza tymi granicami pozostaje m.in. wolność sumienia i związana z sumieniem wolność myślenia.

Wracając do świadectwa Milgosi, nie trudno wskazać na niebezpieczeństwo takiej postawy: cokolwiek papież głosi, będę posłuszny. Głosił obowiązek donoszenia na sąsiadów heretyków, donosiłem; głosił akceptację kary śmierci, byłem jej orędownikiem; zmienił stanowisko mówiąc, że karę śmierci usprawiedliwia tylko sytuacja obrony koniecznej, a dzisiaj już taka sytuacja nie występuje, zmieniłem zdanie i stałem się przeciwnikiem kary śmierci; papież przestrzegał przed demokracją polityczną jako zagrożeniem dla Kościoła, walczyłem z demokracją; gdy zaczął mówić, że demokracja to prawdopodobnie ustrój najbardziej sprzyjający człowiekowi, stałem się jej zwolennikiem… i tak można wyliczać. I nie chodzi o wystawianie się na częstą zmianę poglądów – w skali czasowej Kościół zmienia poglądy powoli. Zresztą któż ich nie zmienia wraz ze swoim rozwojem? Chodzi o rzecz o wiele poważniejszą: o zastępowanie głosu sumienia zewnętrznym autorytetem, a to nie przelewki!

Milgosia może się zdziwi, ale Kościół wcale nie żąda od niej ani od nikogo innego takiej postawy. Zobaczmy jak to jest uporządkowane w prawie kościelnym:

Kan. 750 – § 1. Wiarą boską i katolicką należy wierzyć w to wszystko, co jest zawarte w słowie Bożym, spisanym lub przekazanym, a więc w jednym depozycie wiary powierzonym Kościołowi, i co równocześnie jako przez Boga objawione podaje do wierzenia Nauczycielski Urząd Kościoła, czy to w uroczystym orzeczeniu, czy też w zwyczajnym i powszechnym nauczaniu; co mianowicie ujawnia się we wspólnym uznaniu wiernych pod kierownictwem świętego Urzędu Nauczycielskiego. Wszyscy więc obowiązani są unikać doktryn temu przeciwnych.

§ 2. Ponadto należy bez zastrzeżeń przyjąć i zachowywać również wszystkie i poszczególne prawdy dotyczące wiary i obyczajów, które Magisterium Kościoła ogłasza w sposób ostateczny, to znaczy te, które są wymagane, aby gorliwie strzec i wiernie przekazywać sam depozyt wiary; kto zatem odrzuca te prawdy, które należy przyjąć w sposób definitywny, sprzeciwia się nauczaniu Kościoła katolickiego.

Kan. 752 – Wprawdzie nie akt wiary, niemniej jednak religijne posłuszeństwo rozumu i woli należy okazywać nauce, którą głosi Papież lub Kolegium Biskupów w sprawach wiary i obyczajów, gdy sprawują autentyczne nauczanie, chociaż nie zamierzają przedstawić jej w sposób definitywny. Stąd wierni powinni starać się unikać wszystkiego, co się z tą nauką nie zgadza.

O czym te kanony mówią? Pierwszy o prawdach rozpoznanych w Kościele jako Boże objawienie, domagających się od katolika aktu wiary. Kongregacja Nauki Wiary w „Wyjaśnieniu doktrynalnym” podaje przykłady takich prawd:

„Do prawd, o których mówi pierwszy akapit, należą artykuły wiary z Credo, dogmaty chrystologiczne i maryjne; nauka o ustanowieniu sakramentów przez Chrystusa i o ich skuteczności co do łaski; nauka o rzeczywistej i substancjalnej obecności Chrystusa w Eucharystii i o ofiarnej naturze Mszy świętej; nauka o założeniu Kościoła z woli Chrystusa; nauka o prymacie i nieomylności Biskupa Rzymu; nauka o istnieniu grzechu pierworodnego; nauka o nieśmiertelności duszy duchowej i o zapłacie bezpośrednio po śmierci; o braku błędów w tekstach natchnionych Pisma Świętego; nauczanie, że bezpośrednie i umyślne zabójstwo niewinnej istoty ludzkiej jest niezwykle poważnym wykroczeniem moralnym”.

Paragraf 2 kanonu 750. został dopisany do Kodeksu przez Jana Pawła II niedawno (w 1998 r.). Mówi o prawdach publicznie uznanych przez papieża jako ostateczne. Wspomniany dokument Kongregacji Nauki Wiary wśród takich prawd wymienia: niegodziwość eutanazji, nierządu, prostytucji i… niemożliwość kapłaństwa kobiet.

Kanon 752 mówi o wszystkich pozostałych prawdach głoszonych przez papieża czy biskupów. Teolodzy zwracają uwagę, że „religijne posłuszeństwo rozumu i woli” nigdzie nie zostało zdefiniowane. W każdym razie nie jest to „akt wiary”. Wygląda na to, że można się o nie z Kościołem spierać, gdyż według Kodeksu Prawa Kanonicznego nie grozi za to popadnięcie w herezję.

I teraz zagadka: do którego typu prawd z trzech wymienionych należy nauczanie o zakazie antykoncepcji? (autor poprawnej odpowiedzi otrzyma ode mnie jednorazowo e-wydanie „TP” J)

Na koniec zgodnie z tytułem – o Maryi. Pomyślałem, co by było, gdyby Maryja podczas Zwiastowania ostatecznie wspierała się na zewnętrznym autorytecie religijnym? Zanim by powiedziała „fiat”, pobiegłaby do arcykapłanów… i zdaje mi się, że wówczas z chrześcijaństwa nic by nie wyszło. Pomyślałem też, że aby tę swoją wewnętrzną tajemnicę wiary nieść w życiu, a jej owoce przekazywać innym, Maryja koniecznie potrzebowała drugiego człowieka – św. Józefa. Bóg zechciał się objawić nie w pojedynczym sumieniu, a we wspólnocie. To w parze tych dwojga kochających się ludzi są źródła Kościoła…

Powie ktoś, że to zuchwała refleksja. Trochę zuchwała, ale przecież to sam Kościół wskazuje na Maryję jako na wzór człowieka wierzącego. Pomyślmy o tym…

Czytam wszystkie komentarze. Chciałoby się do wielu coś dopowiedzieć – nie bardzo jednak mam możliwość przy tej formule blogu i obowiązkach redakcyjnych. Niektóre komentarze dały mi do myślenia. Jednym z nich jest wpis Narcyzy o problemie masturbacji u samotnych dorosłych osób.

Komentując „Udawanie Greka” Narcyza napisała:

Chciałabym podpowiedzieć, żeby zajął się pan nie tylko seksem małżeńskim, ale także problemami związanymi z seksualnością przeżywanymi w samotności. Mam 30 lat, jestem katoliczką. Czuję wyraźne powołanie do małżeństwa i macierzyństwa, ale jeszcze (?) nie spotkałam na swojej drodze odpowiedniego mężczyzny. Jednocześnie od lat borykam się ze swoim niezaspokojonym popędem seksualnym i masturbacją, które to zjawiska są bardzo wyraźnie powiązane z moim cyklem (dni płodne). Jest mi z tym strasznie trudno i nie mogę zrozumieć, dlaczego te trzy minuty szamotaniny pod kołdrą są takim grzechem ciężkim jak morderstwo. Ale najtrudniejsza jest dla mnie całkowita obojętność Kościoła na moje problemy. Nie znalazłam żadnego tekstu ani świadectwa dotyczącego seksualności dorosłych samotnych kobiet. Jeśli mówi się o onaniźmie, dotyczy to kilkunastoletnich chłopców, a do starszych kierowane są nauki o wstrzemięźliwości przedmałżeńskiej. Księża w konfesjonale po prostu mi nie wierzą i sugerują, że przyczyną jest oglądanie pornografii w Internecie.

Kilka razy przymierzałem się do odpowiedzi. Powstrzymywała mnie obawa, że nawet najbardziej teoretyczna i oderwana wypowiedź będzie mieć równocześnie charakter „porady”. Choć Narcyza nie oczekuje ode mnie porady, to jednak jakakolwiek wypowiedź na temat moralnej wartości rozładowywania w ten sposób napięcia seksualnego miałaby zarazem taki charakter. Nie czuję się w tym kompetentny – nie jestem duszpasterzem ani psychoterapeutą. Poza tym nie chcę, by ten blog stał się miejscem udzielania porad w konkretnych życiowych sytuacjach. Zależy mi tu przede wszystkim na badaniu „jak jest naprawdę” – z naszym życiem, z nauczaniem Kościoła, z Bożymi postanowieniami wobec nas… Co z tego w praktyce może wyniknąć w konkretnych życiowych sytuacjach, to sprawa przede wszystkim między Bogiem a sumieniem danej osoby – nie mnie w to ingerować!

Być może Narcyza będzie rozczarowana, bo moja wypowiedź też dotyczyć będzie „kilkunastoletnich chłopców” (choć jak się wczyta zobaczy różnicę). Przyszło mi bowiem do głowy, że jest dziedzina, w której chcąc nie chcąc muszę być kompetentny i mam władzę. Władzę większą od samego papieża! Tą dziedziną jest ojcostwo i rodzicielski obowiązek ewangelizowania własnych pociech. Mogę się zatem podzielić tym, co o masturbacji powiedziałem moim starszym synom: dziewięciolatkowi i jedenastolatkowi.

 Otóż powiedziałem im, że seksualność, która będzie się w nich powoli budzić, jest czymś niezwykłym, jest zapowiedzią fantastycznych rzeczy. Dzięki niej kiedyś być może będą mogli kogoś pokochać i założyć rodzinę (a ich tato przeżyje kolejną fantastyczną przygodę stając się dziadkiem J). Ale sprawiać im też będzie trochę kłopotów, bo odkryją w sobie pragnienia (o ile już nie odkryli), które na przykład odruchowo skłaniać ich będą do dotykania intymnych części ciała. Taki dotyk jest przyjemny. Ale – powiedziałem – nie warto się w niego angażować. Po pierwsze dlatego, że jak każda przyjemność łatwo uzależnia (to dla moich synów silny argument, bo sami od kilku lat bezlitośnie na różne wyrafinowane sposoby walczą z papierosowym nałogiem swego taty). Po drugie ta przyjemność jest po to, by budować miłość między mężem i żoną i tu jest jej właściwe miejsce – wtedy przynosi niesamowite owoce. I po trzecie, taka samotna przyjemność łatwo staje się „czymś innym” – np. sposobem rodzenia sobie z jakimiś kłopotami czy stresami, a to zawsze na dłuższą metę jest pozornym rozwiązaniem – kłopoty wcale nie znikają.

Wysłuchali, trochę pożartowali, pytań nie mieli (wiedzą, że pytać zawsze mogą).

Dla moich blogowych rozmówców i czytelników istotniejsze być może będzie, czego im nie powiedziałem. Otóż nie powiedziałem im nic o „grzechu ciężkim”. Aby grzech ciężki miał miejsce potrzebna jest pełna świadomość, całkowita wolność i „materia ciężka”. W przypadku moich synów dwa pierwsze warunki prawie na pewno jeszcze nie zachodzą. Ale ja nie jestem wcale pewny, czy w przypadku masturbacji zawsze zachodzi także warunek trzeci. Po drugie, nie powiedziałem nic o „czystości”. Zauważcie, że to język perswazyjny a nie opisowy. Gdy mówimy: „to jest nieczyste”, zależy nam, by od razu zniechęcić, a nie, by dać możliwość samodzielnego wyrobienia sobie sądu na dany temat. Po trzecie, na pewno im nie powiem – i tu bezwzględnie korzystam ze swojej silnej władzy rodzicielskiej – że Kościół jednym tchem w jednym zdaniu (Kompendium Katechizmu; punkt 492) wśród czynów poważnie sprzeciwiających się czystości seksualnej stawia obok siebie gwałt, cudzołóstwo, prostytucję i… masturbację.

PS. Co do internetowych stron poruszających temat masturbacji – także osób dorosłych, wydaje mi się kompetentne forum portalu Alleluja. Natomiast wahałbym się polecać portal www.onanizm.pl, który jest pobożny, ale nie zawsze kompetentny.

Najpierw fragment takiego świadectwa ze wspomnianego już przeze mnie forum:

Nie wiem, może mam to „szczęście”, że rozmaitych traumatycznych, że tak powiem, przeżyć już w życiu trochę miałam, więc zmieniła mi się diametralnie skala porównawcza. Dla mnie nie jest problemem oczekiwanie trzech tygodni na fazę niepłodną. Są duuużo gorsze rzeczy w życiu, na które trzeba czekać. M.in. doświadczyłam strachu, bólu i oczekiwania na wyniki z onkologii bliskich mi osób i to miesiąc w miesiąc przez parę lat, co to znaczy wstawać do chorej osoby parę razy w nocy przez parę lat, przewijać, myć, zmieniać pampersy, karmić odżywkami, witaminkami, soczkami… itd. zupełnie jak małe dziecko, widziałam jak odchodzą młode osoby, jak odchodzi mój Tato itd., Widziałam ból moich przyjaciół, których dzidziuś urodził się z nie do końca ukształtowaną rączką, i innych, którzy czekają już trzy lata na dziecko i nic… to jest dopiero prawdziwe oczekiwanie… To są naprawdę trudne sprawy, których nikomu nie życzę doświadczać, ale czasami warto spojrzeć trochę z boku na swoje uczucia i problemy… i dziękować Bogu za to, co się ma… i rozwijać to, co się posiada… i prosić, żeby do tych „małych, codziennych problemów” też zaglądał i pomagał je rozwiązywać…

To przejmujące słowa. Cierpienie, na które jesteśmy skazani, na pewno zmienia naszą skalę porównawczą. W artykule, publikowanym w Tygodniku na Wszystkich Świętych, napisałem, że cierpienie, choć samo jest czymś złym i chorym, potrafi leczyć nas z różnych duchowych chorób – taki dziwny paradoks naszej zwariowanej rzeczywistości. Ale czy przywraca nam zmysł moralny?

Na pewno nas hartuje – sprawia, że potrafimy więcej znieść, skłonni jesteśmy do większych poświęceń. Zapewne także wzmacnia naszą odporność na pokusy, np. na pokusę opuszczenia kogoś w chorobie. Natomiast nie jestem pewny, czy potrafi wskazywać, co jest moralnie dobre, a co złe. Czym innym jest bowiem umieć cierpliwie znosić ofiary wymagane przez moralne zobowiązania, a czym innym jest rozumieć, że dane zobowiązanie ma moralny charakter i wymaga ofiary. Przy czekaniu na wynik badań onkologicznych nie ma co rozumieć, po prostu truchlejemy z niepokoju. Przy przedłużającym się w nieskończoność czekaniu na fazę niepłodną jest co rozumieć, więcej – rozumieć trzeba, gdyż bez rozumienia taka ofiara, choć zdawać by się mogło – niewielka, może jednak być niszcząca.

Sądzę, że zakładać z góry sens cierpienia można tylko wtedy, gdy jest ono nieuchronne. Gdy nie jest nieuchronne, mamy obowiązek badać, czy cierpienie ma sens, np. czy rzeczywiście stanowi w danych okolicznościach moralny wymóg. Przyjrzyjmy się sytuacji, która to wyraźnie pokazuje:

Świadkowie Jehowy wierzą, że Bóg zakazuje przetaczania krwi. Ta wiara odwołuje się do pewnych fragmentów Biblii, w których krew postrzegana jest jako siedlisko życia, a przecież Panem życia jest tyko Bóg (Rdz 9,4; Kpł 17,10-16; Dz 15,20). Zatem krew jest nienaruszalna, tak jak życie, bo „należy do Pana”. Dzięki nauce wiemy dzisiaj, że zjawisko życia jest jednak bardziej skomplikowane. Ale nawet oświeceni wiedzą na temat biologicznej roli krwi zbyt szybko nie obnośmy się ze swoją wyższością. Przypomnijmy sobie, do jakiej symboliki odwołał się Jezus ustanawiając Eucharystię – czy nie do symboliki krwi jako do źródła życia?! Nie łatwo zatem precyzyjnie rozeznać, do czego moralnie zobowiązuje nas świadomość świętości życia.

Parze Świadków Jehowy umiera dziecko. Życie może mu uratować jedynie transfuzja krwi. Jego rodzice jednak nie godzą się na nią, bo święcie wierzą, że byłoby to złamanie Bożego zakazu – uzurpowanie sobie władzy, która do nas nie należy. Dziecko umiera – jego rodzice po ludzku bardzo cierpią. Ale jestem w stanie sobie wyobrazić, że czerpią duchowe pocieszenie ze swojej silnej wiary. Nawet wydaje się, że mogą głęboko w duchu radować się, iż nie ulegli tej „strasznej” pokusie wyboru życia dziecka przeciwko Bogu.

Żeby było jasne: uważam ich decyzję za koszmarną pomyłkę – z szacunku do świętości życia nie wynika zakaz przetaczania krwi, choć rozumiem „mechanizm”, który do takiego myślenia prowadzi. Intryguje mnie to, że możemy sobie wmówić jakąś prawdę pociągającą poważne konsekwencje. Czy taka wmówiona „prawda”, która w rzeczywistości mija się z prawdą, potrafi uczynić człowieka autentycznie duchowo spełnionym i szczęśliwym?

Jeśli by tak było, oznaczałoby to, że w gruncie rzeczy sama prawda nie jest istotna, istotna jest siła przekonania. Ale wtedy wali się wszystko: natchniony esesman, mordujący wszystko co się rusza, mógłby być człowiekiem autentycznie spełnionym – byleby silnie wierzył w to, co robi.

Mam nadzieję, że widać już, jak ważna jest dyskusja, której celem jest docieranie do prawdy. Pewne sytuacje są oczywiste – w nich doświadczamy bezpośrednio prawdy moralnej (jak choćby wspomniane owe siedmioletnie czekanie na siebie moich znajomych). W innych doświadczenie moralne nie jest zrazu wyraźne – trzeba do niego mozolnie docierać. Tak jest, jak mi się wydaje, z problemem kary śmierci, antykoncepcji czy in vitro. Wtedy musimy rozmawiać. Innej drogi nie ma.

Takie pytanie (a ściślej: NPR – buduje czy niszczy relacje małżeńskie?) pojawiło się na jednym z forów. Wspominała o tym Novva w komentarzu do poprzedniego mojego wpisu. Samo pytanie jest mylące, bo sugeruje jednoznaczną odpowiedź: tak albo nie. Tymczasem zależy to od wielu czynników i okoliczności. Spróbuję odpowiedzieć nie wprost, przyglądając się analogicznemu i jakby „łatwiejszemu” pytaniu: czy rozłąka buduje relacje małżeńskie, czy je niszczy? Wstrzemięźliwość w okresach płodnych jest też przecież jakąś „rozłąką”. Zamierzam dzięki temu pokazać, na czym – moim zdaniem – polega główny problem małżonków z nauczaniem Kościoła.

Pewno wiele małżeństw potwierdzi, że w życiu zdarzają się sytuacje, w których rozłąka wzmacnia związek. Czasem atmosfera tak gęstnieje, że małżonkowie prawie nie mogą ze sobą wytrzymać. Byle co powoduje wybuch wzajemnych pretensji, żalów, złości. Małżonkowie weszli – zwykle mimowolnie – w koleiny, które prowadzą do czegoś niedobrego. Nawet poradniki zalecają wtedy krótką rozłąkę i odpoczynek od siebie. To jest jak zresetowanie komputera, który się ciągle zacina. Taka chwilowa rozłąka ujawnia stan ich związku: Czy będą tęsknić za sobą? Co ich jeszcze łączy? Czy pod powierzchnią codziennych nieporozumień tętni jednak miłość?

Zdarza się także, iż niezależna od woli małżonków czasowa rozłąka (np. wyjazd służbowy na kilka tygodni), choć bolesna, zbliża ich do siebie. Pojawia się tęsknota, intensywne myślenie o sobie, czułe telefony, miłosne listy – jakby chwilowy powrót do czasów zakochania. A jak fantastyczne są chwile po powrocie!

Pominę przypadek długiej rozłąki, np. kontrakt kilkuletni i widzenie się przy okazji świąt czy wakacji – to działanie samobójcze. Natomiast coraz częstszym zjawiskiem są małżeństwa weekendowe – sam znam takie cztery pary. Mężowie pracują w innym mieście albo w Niemczech czy Anglii i przyjeżdżają co tydzień lub dwa do domu na kilka dni. Z moich obserwacji wynika, że taka cykliczna rozłąka jako sposób na życie jest raczej szkodliwa. Trzeba dużo samozaparcia, dbałości o relację oraz stałej silnej motywacji, by takie związki nie wpadały w odruch życia obok siebie.

Jakie z tego można wyciągnąć wnioski a propos naturalnych metod planowania i wynikającej z nich okresowej wstrzemięźliwości seksualnej?

Podobnie jak rozłąka, wstrzemięźliwość to stan nienaturalny dla małżeństwa – to współżycie stanowi podstawowe tworzywo związku, jest czymś oczywistym i nie wymagającym specjalnych racji. Nie jest czymś odświętnym czy ekskluzywnym. To wstrzemięźliwość domaga się powodu i usprawiedliwienia oraz – o czym zdarza się nam zapominać – ciągłego podsycania seksualnej tęsknoty za sobą. Jasne, że takim powodem jest chęć współżycia bez sztucznych barier i bez lęku o nieplanowane poczęcie (to dobrodziejstwo NPR!). Ale czy ten powód zawsze jest wystarczający?

W religijnych materiałach propagujących NPR oraz w dokumentach Kościoła mówi się o „stylu życia” – okresowa wstrzemięźliwość ma być tym właściwym i budującym sposobem przeżywania małżeństwa. W adhortacji Familiaris consortio Jan Paweł II pisze: „Wybór rytmu naturalnego bowiem pociąga za sobą akceptację cyklu osoby, to jest kobiety, a co za tym idzie, akceptację dialogu, wzajemnego poszanowania, wspólnej odpowiedzialności, panowania nad sobą” (32). Zawsze mnie ten fragment zastanawiał. Skąd Papież to wie? Przecież sam „wybór rytmu naturalnego” pociąga za sobą raczej działanie automatyczne – według algorytmu, a nie dialog. Dialog z żoną zastępuje zeszyt z wykresem jej temperatur – wystarczy, że policzę do trzech (wyższych temperatur) i wiem, kiedy będziemy współżyć. To dla faceta nawet wygodne – nie potrzeba negocjować, planować, zbytnio się starać… Jest grafik i wszystko jasne! J

Nie, NPR wymaga silnej motywacji, a ta z kolei poważnego powodu. Zwłaszcza „mocna” wersja naturalnych metod (jedyna dopuszczalna przez Kościół), czyli bez sporadycznego wspomagania się prezerwatywą czy pieszczotami w przedłużających się okresach płodnych. Kościół wskazuje na taką motywację – ma ona mieć charakter moralny. I tu tkwi ten wspomniany przeze mnie na początku główny problem małżonków z nauczaniem.

Powróćmy na chwilę do przykładu z rozłąką. Znam małżeństwo (bardzo piękni i wartościowi ludzie), które na siebie czekało aż siedem lat! Poznali się na Zachodzie w czasach głębokiej komuny. Zakochali się w sobie, on wrócił do Polski, ona została za żelazną kurtyną – z powodów politycznych nie mogła przyjechać razem z nim. Więc czekali na siebie – okazało się, że „tylko” siedem lat, ale wtedy przecież nie wiedzieli, ile będą czekać. Podejrzewam, że liczyli się z możliwością, iż nigdy nie będą mogli być razem. Wyobraźcie to sobie! Otóż, był sposób, by ona w ciągu kilku dni znalazła się razem z nim – wystarczył jeden telefon do… Urzędu Bezpieczeństwa. Problem w tym, że budowanie własnego szczęścia na zdradzie przyjaciół byłoby rozwiązaniem pozornym. Po prostu nie można budować rzeczywistego dobra, które ma nam służyć, na czyjeś krzywdzie. Takich rzeczy się nie robi! Właśnie z powodów moralnych. Wyraźnie zdajemy sobie z tego sprawę. Na tym polega doświadczenie moralne. Zauważmy także, że ich długa rozłąka, dlatego iż miała silną motywację etyczną, nie niszczyła ich miłości, przeciwnie w tym przypadku ją budowała i potwierdzała.

Mam nadzieję, że jest to zrozumiałe. A teraz powróćmy do wstrzemięźliwości. Kościół głosi, że naruszenie mocnego NPR byłoby podobną niemoralnością, jak naruszenie rozłąki w przypadku moich znajomych. I to jest właśnie niezrozumiałe. Ja widzę różnicę. Nie potrafię dojrzeć w naturalnych metodach podobnie silnego doświadczenia moralnego, które usprawiedliwiałoby rygoryzm nauczania.

Ponieważ pojawiły się wpisy, usiłujące dociec psychologicznego „mechanizmu” powstania tego blogu, postanowiłem opowiedzieć nieco o historii mojego zmagania się z doktryną. W 1992 r. wpadła mi w ręce po raz pierwszy encyklika „Humanae vitae”, którą z ciekawością przeczytałem. Wydała mi się wówczas nie do końca przekonująca, ale nie miałem powodu głębiej w nią wnikać. Rok później zacząłem pracę w „Tygodniku Powszechnym”. W 1995 miesięcznik Znak wydał głośny numer o antykoncepcji (483). W redakcji ustalono, że to właśnie ja go omówię. Tak się złożyło, że miałem wówczas okazję porozmawiać na temat HV ze znanym moralistą (znałem go osobiście). Umówiłem się na spotkanie. Wyszedłem rozczarowany: i sobą – wtedy nie potrafiłem zwerbalizować problemów, które intuicyjnie wyczuwałem, i rozmówcą – cały czas powtarzał, że wszystko gra. W końcu powiedziałem, że sam Paweł VI przyznaje, iż to była dla niego trudna decyzja, podjęta po wewnętrznych zmaganiach. Pisze przecież: „Po bardzo starannym przemyśleniu i rozważeniu zagadnienia, po gorących modlitwach zanoszonych do Boga, mocą powierzonego nam przez Chrystusa mandatu, uważamy obecnie za stosowne dać odpowiedź na te ważne pytania”. „Ależ skąd! – usłyszałem w odpowiedzi. – To zwyczajowa w takich dokumentach formuła”. Oczywiście, mój rozmówca doskonale znał historię powstawania i recepcji encykliki, ja jej wówczas jeszcze nie znałem (tekst „Małżeństwo pod rygorem” powstał niedawno).

Po latach, gdy natrafiłem na wypowiedź Pawła VI – cytowaną w jednym z przemówień przez Jana Pawła II – o ciężarze z jakim się zmagał: „Jeszcze nigdy nie czuliśmy tak brzemienia naszego Urzędu…”, zdałem sobie sprawę, że mój rozmówca niewątpliwie dla mojego „duchowego dobra” cały czas udawał Greka – takie duszpasterskie życzliwe mijanie się z prawdą. Od tego czasu jestem wyczulony na traktowanie wiernych w ten sposób…

*

Ale wówczas – w 1995 r. – w dalszym ciągu nie miałem powodu do zgłębiania tematu: od początku małżeństwa do dzisiaj razem z żoną stosujemy NPR w zasadzie bez większych problemów (dzięki Bogu!). Nawiasem mówiąc, osobiście uważam metody NPR za jedne z największych cywilizacyjnych osiągnięć, wciąż niestety niedostatecznie docenianych… To stawia mnie w tej komfortowej sytuacji, że mogę przyglądać się problemom małżeńskim i konfrontować je z nauczaniem Kościoła bez zbytniego osobistego zaangażowania (choć zupełnie bez emocji – przyznaję – właściwie się nie da!), a jednocześnie z bezpośrednim wglądem w małżeńskie doświadczenie…

Moja przygoda z doktryną na dobre zaczęła się dopiero kilka lat później i to przez przypadek: pod koniec 2002 r. powstał w redakcji pomysł, sprowokowany głosami czytelników, zorganizowania „tygodnikowej” debaty na temat problemów z antykoncepcją. Zadanie znów trafiło do mnie. Zacząłem się przygotowywać, po raz pierwszy wszedłem wówczas na katolickie fora dyskusyjne i… wpadłem po uszy. Zdałem sobie sprawę, że kościelny język jest dla przeciętnych wierzących niezrozumiały: zapraszanie małżonków i przedstawicieli Kościoła doprowadziłoby do wieży Babel – debata „na gorąco” mijała się z celem. Postanowiłem zacząć od Adama i Ewy, czyli spisać problemy, jakie rodzą się w głowach małżonków podczas lektury HV. W efekcie powstał tekst „Seks, miłość i antykoncepcja”, a potem – dalsze teksty. Niektórzy weterani forów tę historię dobrze znają. J

*

O co więc mi chodzi po tych pięciu latach zmagań? O kilka rzeczy. Najpierw o stawianie małżonków zbyt często w sytuacji – jak się wydaje – przypominającej nieco słynny „paragraf 22”: macie kłopoty z doktryną, bo za mało się staracie. No dobrze, staramy się więcej i kłopoty z doktryną nie znikają. Nie, tylko się wam wydaje, że kłopoty z doktryną nie znikają, tak naprawdę nie znikają wasze kłopoty z sobą samym. Jak to zamknięte koło przełamać?

Spróbuję dać przykład „z najwyższej półki” (im niższa półka, tym jest – jak się zdążyłem zorientować – gorzej): W punkcie 21. HV czytamy: „Etycznie poprawna regulacja poczęć tego najpierw od małżonków wymaga, aby w pełni uznawali i doceniali prawdziwe wartości życia rodziny, oraz by nauczyli się doskonale panować nad sobą i nad swymi popędami. Nie ulega żadnej wątpliwości, że rozumne i wolne kierowanie popędami wymaga ascezy, ażeby znaki miłości, właściwe dla życia małżeńskiego, zgodne były z etycznym porządkiem, co konieczne jest zwłaszcza dla zachowania okresowej wstrzemięźliwości. Jednakże to opanowanie, w którym przejawia się czystość małżeńska, nie tylko nie przynosi szkody miłości małżeńskiej, lecz wyposaża ją w nowe ludzkie wartości. Wymaga ono wprawdzie stałego wysiłku, ale dzięki jego dobroczynnemu wpływowi małżonkowie rozwijają w sposób pełny swoją osobowość, wzbogacając się o wartości duchowe. Opanowanie to przynosi życiu rodzinnemu obfite owoce w postaci harmonii i pokoju oraz pomaga w przezwyciężaniu innych jeszcze trudności, sprzyja trosce o współmałżonka i budzi dla niego szacunek, pomaga także małżonkom wyzbyć się egoizmu, sprzeciwiającego się prawdziwej miłości oraz wzmacnia w nich poczucie odpowiedzialności”.

Załóżmy, że Papież ma rację, że owa wstrzemięźliwość i opanowanie rzeczywiście przynoszą życiu rodzinnemu nowe obfite owoce. Co jednak z małżonkami, którzy nie potrzebują nic regulować: którzy chcą mieć dużo dzieci i współżyją kiedy mają na to ochotę (przez 20 wieków chrześcijaństwa takich małżeństw była większość!); którzy właśnie oczekują dziecka, a ciąża jest zdrowa i obficie korzystają ze sprzyjającej wówczas kobiecie fizjologii; którzy są w okresie post-menopauzy i rodzicielstwo ich już nie dotyczy, a temperament nie opadł? Czy rozwój ich osobowości jest wówczas zagrożony? Czy pozbawieni są oni bogactwa wartości duchowych, harmonii, pokoju, troski o współmałżonka, szacunku, prawdziwej miłości, poczucia odpowiedzialności? Czy punkt 21. jest zatem opisem rzeczywistości, czy myśleniem życzeniowym na użytek obrony normy?

*

Zdarzają się duszpasterze, którzy nie uciekają w ten sposób od rozmowy o problemach małżeńskich (cieszę się, bo mam wrażenie, że jest ich coraz więcej!). Którzy rzeczywiście przejmują się trudnościami i próbują zrozumieć małżonków oraz im konkretnie pomóc. Warto to doceniać! Ale i tutaj rozmowa dochodzi do punktu, w którym się zwykle załamuje. Otóż mówią oni miej więcej tak: jest naturalne i zrozumiałe, że możecie mieć kłopoty, sfera seksualna jest bardzo dynamiczna, nie łatwo ją od razu i na każde zawołanie okiełznać. Wiemy, że gdy skrupulatnie będziecie starali się to zrobić, przynieść to może odwrotny skutek. Nie upadajcie na duchu i zbyt łatwo nie oskarżajcie się o najgorsze rzeczy! Toż to słabość ludzka! Po prostu liczcie się z tym, że jako ludzie jesteśmy słabi. Ważne, by nie popadać w skrajności. Trzeba cieszyć się seksem, ale trzeba też starać się zarazem nie upadać.

To prawda. Jesteśmy słabi, upadamy i potrzebujemy wciąż od nowa się podnosić. Problem w tym, że w życiu małżeńskim zdarzają się sytuacje, w których nauczanie Kościoła dostrzega co najmniej ową słabość, a które dla samych małżonków żadną słabością nie są. Jasne, wystarczyłoby je wtedy za taką uznać i właściwie po problemie – grzechu ciężkiego nie ma, bo wola ograniczona. Ale czy to uczciwa gra wobec własnego sumienia?

Podam przykład: z powodu licznych drobnych nieporozumień i niedopowiedzeń atmosfera małżeńska się zagęszcza. (Zdarza się, takie kryzysy są właściwie nieuniknione i nie należy się ich bać.) Dochodzi do „cichych dni”. Ponieważ małżonkowie się bardzo kochają, długo milczenia nie wytrzymują i wybucha spór. Gdy emocje opadają, zaczyna się konstruktywna rozmowa o problemach. Dochodzi do porozumienia. Małżonkowie mają silne poczucie, że w ich miłości wznieśli się na nowy poziom. Odczuwają silną potrzebę seksualnego przypieczętowania – mówiąc górnolotnie – odnowionego przymierza małżeńskiego (wszakże seks, na co z siłą wskazywał Jan Paweł II, jest „mową ciała” odnawiającą przymierze!). Problem w tym, że… jest faza płodna, a oni nie mogą sobie teraz pozwolić na poczęcie. Bez zastanowienia angażują się w pieszczoty doprowadzające do szczytowania. Owszem, zachowanie, z powodu zewnętrznych (fizjologicznych) okoliczności, „niedoskonałe”, ale to małżonkom wcale nie przeszkadza – seks fantastyczny, bo wsparty o silne emocje i poczucie bliskości! Gdzie tu słabość?

Nie widzę innego wyjścia, jak mimo wszystko próbować spokojnie i rzeczowo o tym rozmawiać. Wierzę, że z korzyścią dla wszystkich.

Od znajomego księdza otrzymałem mail dotyczący mojego pierwszego wpisu. Przytaczam, gdyż jest interesujący:

Pytanie, które jest wirtualnie ukryte w Twoim tekście brzmi: czy Kościół swoim nauczaniem szkodził ludziom? Odpowiedź wydaje się oczywista zarówno dla katolików (Jak można tak mówić?) jak i dla ich przeciwników (Jak można nad taką oczywistą kwestią w ogóle dyskutować?). Ty znajdujesz się w diablo trudnej sytuacji, bo właściwie dajesz odpowiedź typową dla krytyków katolicyzmu, a jednocześnie robisz to ze środka Kościoła. „Tertio millenio” moim zdaniem nie przetarło zanadto szlaków jeśli chodzi o takie ruchy. Po pierwsze zauważ, że dokument ten jest napisany w taki sposób, iż odnosi się wrażenie, że narozrabiały jedynie niesforne DZIECI Kościoła, które od samego Kościoła są starannie odróżniane: „…jest rzeczą słuszną, aby Kościół w sposób bardziej świadomy wziął na siebie ciężar grzechu swoich synów, pamiętając o wszystkich tych sytuacjach z przeszłości, w których oddalili się oni od ducha Chrystusa i od Jego Ewangelii”.

Takie sformułowania są zapewne efektem dbałości o teologiczną poprawność, ale rodzą też praktyczne trudności. Normalnie albo przemawia się z pozycji autorytetu, co na ogół wyklucza dyskusję, albo z pozycji kogoś, kto dysponuje argumentami – dobrymi, ale i podatnymi na krytykę. Rozmówcy reprezentujący nauczanie kościelne w debacie z kimś, kto jest katolikiem, tak jak Ty występują w obu rolach na raz. Musi to jednak wywoływać frustrację w czasie debaty, gdy rozmówca, kiedy mu wygodnie, co i rusz zakłada i zdejmuje oficerską czapkę i oświadcza: „Teraz przemawiam do Ciebie jako dowódca i nie zniosę kwestionowania moich słów. A teraz – argumentuję jako partner”.

Piszę o tym, bo tym razem porywasz się wyraźnie na zaatakowanie dowódcy. Nie pomaga Ci jeszcze i to, że Kościół przyznaje się teraz w miarę chętnie do tego, co „jego synowie” narozrabiali lat temu czterysta. Dystans między poglądami głoszonymi z ambon w czasach Juliusza II i Benedykta XVI jest jednak tak oczywisty, że przeprosiny takie nie owocują wielkimi skutkami. Co innego, gdy dotykasz problemu duszpasterstwa małżeństw czasów Piusa XI.

I teraz to, co mnie w całej sprawie najbardziej męczy. Zwłaszcza jako metodologa. Przy tak dużym kalibrze salw przydałoby się naprawdę mocne oparcie w argumentach. Tymczasem takie stwierdzenia jak:

„Magisterium, najwyraźniej nie zdając sobie w pełni z tego sprawy, postawiło sumienia katolików przed alternatywą: albo całkowita wierność nauczaniu i ryzyko „uśmiercenia” własnego małżeństwa, albo kosztem nieposłuszeństwa Kościołowi obrona Boga w miłosnej relacji seksualnej przed ignorancją odpowiedzialnych za nauczanie” …są bardzo ciężkie, ale też i trudne do udowodnienia. Czym poprzesz tezę, że 70% oziębłych małżeństw to skutek „Castii connubii”? Wydaje mi się, że wystawiłeś się na zarzut zastosowania małej manipulacyjki w passusie, w którym sugerujesz związek przyczynowy. Z tego, że małżeństwa były oziębłe i że religia jest istotnym czynnikiem określającym przeżywanie seksu nie wynika, że sugerowany przez Ciebie związek jest pewny. Zupełnie nie czuję się tu ekspertem, ale oziębłość seksualna jest chyba chorobą zmodernizowanych społeczeństw, a pamiętam jak przez mgłę, że we „Wproście” lub w „Newsweeku” kilka lat temu jakiś publicysta powoływał się na amerykańskie badania wskazujące na korelację pozytywną między satysfakcją z pożycia seksualnego a posłuszeństwem kościołowi. Wprawdzie w te drugie badania prawie też zupełnie nie wierzę, ale łatwo ktoś może z czymś takim wyskoczyć. Co wtedy zrobisz?

Co bym zrobił? Najpierw zauważył, że nigdzie nie napisałem, iż 70% oziębłych małżeństw to skutek „Castii connubii”. Na ten stan wpływ zapewne miało wiele czynników, np. trauma wojny, trudna ówczesna sytuacja materialna, pojmowanie małżeństwa nie jako międzyosobowej więzi, tylko jako osobnego „stanu”, wyznaczającego ściśle prawa i obowiązki osobno dla żony i męża. (W tekście robię takie zastrzeżenie.) Apropos „stanu małżeńskiego”, jeszcze kilka lat temu słyszałem w kościele zapowiedź tzw. „nauk stanowych” – rekolekcji dla mężczyzn i osobno dla kobiet. Takie duszpasterskie podejście utrwala „osobność” zamiast więź. Czy służy wobec tego małżonkom? Kolejny kamyczek do ogródka…

Wracając do pytania, nie interesuje mnie, u ilu dokładnie małżonków pełna wierność nauczaniu doprowadziła do oziębłości. Stawiam natomiast hipotezę, że owo nauczanie prędzej prowadziło do oziębłości niż do szczęścia małżeńskiego. Kościół w ten sposób nie pomagał małżonkom – ten fakt mi wystarcza. Trudniej – jak mi się wydaje – bronić tezy przeciwnej. (Mógłbym się tu powołać na badania z lat 80., czyli po zaistnieniu w świadomości Polek i Polaków „Sztuki kochania” Wisłockiej, w których odsetek oziębłych kobiet znacznie zmalał, ale wolałbym uniknąć dyskusji na temat wartości metodologicznej badań socjologicznych, bo nie o to mi chodzi.)

Natomiast zaciekawiło mnie pytanie związane z „Tertio millenio”: czy to Kościół szkodził, czy ludzie Kościoła? Innymi słowy, czy należy to ujmować tak: „święty Kościół grzesznych ludzi”? Wszystko zależy od tego, gdzie ten święty Kościół jest:  w „urzędzie” (Biskupa Rzymu)? Na „papierze” (w tekście dokumentu)? Sądzę, że jest przede wszystkim w głosie sumienia – czasem stłumionego, czasem mylącego się. Dlatego „święty Kościół” był bardziej w – jeśli tak górnolotnie mogę powiedzieć – sercu Husa, wymawiającego na stosie słowa Credo, niż w słowach, urzędach i autorytecie jego oprawców.